του Γιώργου Ε. Μαρκάκη
«ΠΑΡΑΚΑΛΩ, λοιπόν, πρώτα απ’ όλα να κάνετε δεήσεις, προσευχές, εντεύξεις, ευχαριστίες, για όλους τούς ανθρώπους, για βασιλιάδες, και όλους εκείνους που είναι σε αξιώματα, ώστε να ζούμε βίο ατάραχο και ήσυχο με κάθε ευσέβεια και σεμνότητα». (Α΄ΤΙΜ 2:1-2).
Ας σημειωθεί ότι οι γνωστές νέο-ελληνικές μεταφράσεις αποδίδουν «δεήσεις, προσευχές, παρακλήσεις, ευχαριστίες» ενώ το πρωτότυπο κείμενο είναι «δεήσεις, προσευχές, εντεύξεις, ευχαριστίες».
Η λέξη «παράκληση» σημαίνει κάτι διαφορετικό στις μέρες μας, ενώ χρησιμοποιείται και στο πρωτότυπο κείμενο με εντελώς διαφορετική έννοια (π.χ. Πράξεις 4:31 – παρηγορία, Ρωμ.12:8 – προτροπή), με αποτέλεσμα να δημιουργείται απόκλιση από την Γραφική έννοια της λέξης, σύγχυση και ουσιαστική κατάργηση της «έντευξης», μιας θεολογικά πολύ σημαντικής πνευματικής δραστηριότητας της πρώτης Εκκλησίας.
Ένας νεοέλληνας Χριστιανός που δεν γνωρίζει ότι υπήρχε η λέξη (έννοια) και η πρακτική της «έντευξης» δεν θα αναρωτηθεί ποτέ τι σημαίνει, και ποιά πνευματική δραστηριότητα της πρώτης Εκκλησίας περιγράφει η Γραφή με αυτή την λέξη. Αν καταργηθεί λοιπόν η λέξη, καταργείται έμπρακτα και η αντίστοιχη εκκλησιαστική δραστηριότητα. Γι’ αυτό και αισθάνθηκα το κάλεσμα να κάνω αυτή τη μελέτη για την «έντευξη», που η Γραφή παρουσιάζει σαν ένα ιερατικό καθήκον υπηρεσίας (ή «λειτουργίας») προς τον Θεό.
Κατά κανόνα έχει τύχει άστοχων αποδόσεων στην νέα Ελληνική γλώσσα, που έχει σαν αποτέλεσμα την σύγχυση ανάμεσα σε έννοιες που είναι διαφορετικές μεταξύ τους. Για λόγους άγνωστους, οι μεταφραστές έχουν πάρει σαν δεδομένο ότι έπρεπε να καταργηθεί αυτή η αρχική ελληνική λέξη (είτε σαν ουσιαστικό είτε σαν ρήμα), και όλες οι νέο-ελληνικές μεταφράσεις την αποδίδουν με διάφορες λέξεις σε διάφορα εδάφια, όπως: παρακλήσεις, μεσιτείες, ικεσίες, προσευχές, και ίσως και άλλες αποδόσεις που δεν έχω εντοπίσει ακόμη.
Όλες αυτές οι λέξεις έχουν άλλες έννοιες, και καμία δεν περιγράφει την ιερατική υπηρεσία της «έντευξης». Θα προσέξατε ότι αποφεύγω να ονομάσω την «έντευξη» σαν μορφή προσευχής, καθώς άλλο πράγμα το να «προς-εύχομαι», και άλλο πράγμα το να «εν-τυγχάνω» (να θέτω τον εαυτό μου στη θέση κάποιου άλλου). Την «έντευξη» την προσφέρω προς τον Θεό, δεν την προσεύχομαι.
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ ΕΝΤΕΥΞΗ
Έντευξη είναι η ιερατική ταύτιση με την αμαρτία του ανθρώπου εκ μέρους του οποίου παρουσιαζόμαστε ενώπιον του Θεού, εξομολογούμενοι και αιτούμενοι έλεος αντί για κρίση και χάρη αντί για τιμωρία.
Το καλύτερο παράδειγμα έντευξης στην Αγία Γραφή είναι η Αβιγαία (Α’ Σαμουήλ 25:14-35) που μας δίνεται σαν συμβολισμός της Εκκλησίας, και είναι υπόδειγμα του τι είναι «έντευξη».
Αυτή ταυτίστηκε (ιερατικά) με την αμαρτία του συζύγου της Νάβαλ, όταν παρουσιάστηκε ενώπιον του Βασιλέα Δαυίδ αιτούμενη συγχώρεση, αναλαμβάνοντας αυτή την ευθύνη για την ενοχή του συζύγου της, σαν να είχε διαπράξει η ίδια το αμάρτημα:
«Και έπεσε στα πόδια του, και είπε: Επάνω μου, επάνω μου, κύριέ μου, ας είναι αυτή η αδικία (στο Εβραϊκο: ενοχή ή ανομία)· και ας μιλήσει, παρακαλώ, η δούλη σου στα αυτιά σου, και άκουσε τα λόγια της δούλης σου. Συγχώρεσε, παρακαλώ, το αμάρτημα της δούλης σου·» (Α’ ΣΑΜ. 25:24-28)
Αυτή είναι η έννοια του «εν-τυγχάνω», εξ’ ου η έντευξη: δηλαδή, θέτω τον εαυτό μου ιερατικά στην θέση του ανθρώπου εκ μέρους του οποίου παρουσιάζομαι ενώπιον του Θεού, και ταυτίζομαι με την ενοχή του, αναλαμβάνοντας εγώ την ευθύνη, αιτούμενος/η συγχώρεση. Ναι μεν εγώ αναλαμβάνω την ευθύνη, αλλά είναι σαφές ότι το κάνω εκ μέρους του ενόχου, με τον οποίο έχω κατ΄αρχήν ταυτιστεί ιερατικά – δηλαδή παρουσιάζομαι εγώ αντ’ αυτού.
Η απάντηση του Βασιλέα Δαυίδ συμβολίζει την απάντηση που υπόσχεται να δώσει ο Θεός της Δικαιοσύνης, όταν η σύγχρονη «φανέρωση» και «εν-Χριστώ-εκπλήρωση» της Αβιγαίας (δηλ. Εκκλησία) προσφέρει εντεύξεις υπέρ των ανόμων/ενόχων ενώπιον Του.
«Και ο Δαβίδ πήρε από το χέρι της τα όσα τού έφερε· και της είπε: Πήγαινε στο σπίτι σου με ειρήνη· δες, εισάκουσα τη φωνή σου, και τίμησα το πρόσωπό σου». (Α’ ΣΑΜ. 25:35)
Ο Δαυίδ έδειξε έλεος στον Νάβαλ εξ αιτίας της έντευξης της Αβιγαίας, που συμβολίζει την επιθυμία του Θεού να δείξει έλεος σε κάθε ένοχο εκ μέρους του οποίου παρουσιάζεται η Εκκλησία και αιτείται έλεος αντί κρίσης.
Αυτή είναι η «υπόσχεση» του Θεού, ότι όταν η Εκκλησία προσφέρει εντεύξεις, δεήσεις, ικεσίες, προσευχές, υπέρ των ανόμων, Αυτός θα εισακούει και θα τιμά το πρόσωπο της Εκκλησίας Του.
Βέβαια, τελικά ο Νάβαλ ενώ απέφυγε την άμεση τιμωρία, δεν μετανόησε και τελικά τιμωρήθηκε για τις παραβάσεις του. Αυτό μας δείχνει ότι ενώ ο Θεός είναι έτοιμος να δείξει έλεος, πρέπει και ο ίδιος ο ένοχος τελικά να μετανοήσει για να λάβει την οριστική απολύτρωση και να σωθεί.
Αν έπρεπε λοιπόν οπωσδήποτε να μεταφράσουμε την «έντευξη» σε άλλη λέξη, ίσως θα μπορούσαμε να την πούμε «ιερατική ταύτιση» σύμφωνα με το παράδειγμα/υπόδειγμα της Αβιγαίας, που ήταν πρόδρομος της ίδιας της απολυτρωτικής θυσίας του Ιησού Χριστού, ο οποίος ταυτίστηκε ιερατικά με την αμαρτία όλου του κόσμου, πεθαίνοντας στο σταυρό ενώ ο ίδιος ήταν αθώος. Όμως νομίζω και προτείνω ότι είναι ορθό να τηρήσουμε την αρχική βιβλική λέξη «έντευξη», και να μάθουμε μέσα από τις Γραφές την έννοια της.
ΤΟ ΙΕΡΑΤΙΚΟ ΚΑΘΗΚΟΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΠΡΟΣ ΣΥΓΧΩΡΕΣΗ ΤΩΝ ΑΜΑΡΤΙΩΝ
Το παράδειγμα/υπόδειγμα της Αβιγαίας μας το έδωσε ο Κύριος μέσα από τις Γραφές ώστε να κατανοήσουμε τον ρόλο της Εκκλησίας ενώπιον του Θεού, και το ιερατικό έργο που μας έδωσε να κάνουμε ενώπιον του Θεού που είναι Δίκαιος, και εφαρμόζει Δικαιοσύνη (που συνήθως σημαίνει κρίση για ενοχή).
Όμως καθώς είναι και Θεός ελέους, χάρης και συγχώρεσης, θέσπισε το ιερατικό καθήκον, έθεσε τον Ιησού σαν Αρχιερέα, και κάλεσε την Εκκλησία να εκτελεί τα χρέη του Βασίλειου Ιερατεύματος, ώστε μέσω των εντεύξεων (ιερατικής ταύτισης με τον αμαρτωλό), η Δικαιοσύνη να βρίσκει εφαρμογή μέσα από την απολυτρωτική θυσία του Ιησού, και ο ένοχος που επικαλείται την θυσία του Ιησού να βρίσκει χάρη σαν δώρο από τον Θεό.
Εξ αιτίας της ιερατικής ταύτισης του Ιησού με την ενοχή όλης της ανθρωπότητας, η «έντευξη» είναι τόσο σημαντική ιερατική ενέργεια. Δεν είναι ούτε «παράκληση» ούτε απλά «προσευχή». Ένα παράδειγμα θα μας βοηθήσει να το καταλάβουμε. Ένας νέος πήρε το αυτοκίνητο του πατέρα του (χωρίς άδεια) και σκότωσε ένα παιδί. Παρουσιάστηκε ο πατέρας στο Δικαστήριο λέγοντας «Είμαι ο Πατέρας. Είναι δικό μου το λάθος. Αναλαμβάνω όλη την ευθύνη εγώ»!
Αυτό μπορεί να μην στέκει σύμφωνα με την ανθρώπινη δικαιοσύνη όπου η ενοχή είναι προσωπική και δεν μεταφέρεται σε άλλους. Όμως εδώ μιλάμε αφενός για την Δικαιοσύνη του Θεού που δεν είναι όπως των ανθρώπων, και αφετέρου πρόκειται για την έννοια της ιερατικής ταύτισης με τον ένοχο, που επίσης δεν υπάρχει μεταξύ των ανθρώπων.
Η έννοια της ιερατικής ταύτισης και εκπροσώπησης του ενόχου ενώπιον του Θεού είναι ουσιαστικά η θεμελιακή βάση ολόκληρου του Ευαγγελίου, που θεσμοθετεί την «θεία αντικατάσταση» που προσφέρει ο Θεός μέσω του Αρχιερέα Ιησού Χριστού. Αν δεν υπήρχε ο θεσμός της ιερατικής ταύτισης και αντικατάστασης, δεν θα μπορούσε κανένας πιστός να παρουσιαστεί ενώπιον του Θεού σε καμία περίπτωση, εκ μέρους άλλων ανθρώπων, για να ζητήσει συγχώρεση και χάρη.
Κι όμως πολλοί πιστοί έχουμε εμπειρίες όπου το Άγιο Πνεύμα μας οδηγεί να παρουσιαστούμε ενώπιον του Θεού εκ μέρους κάποιου άλλου, λέγοντας «Κύριε συγχώρησε, δεν γνωρίζει τι κάνει, έχει ανάγκη από φως, αλήθεια, ελευθερία! Μην καταλογίσεις αμαρτία και μην κάνεις κρίση, αλλά δείξε έλεος και συγχώρεσε!»
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΕΝΤΕΥΞΗΣ ΤΟΥ ΔΑΝΙΗΛ
Όλοι οι Έλληνες έχουμε αναγνωρίσει ότι η οικονομική καταστροφή μας οφείλεται στις κυβερνήσεις των περασμένων δεκαετιών. Ο κόσμος κατηγορεί και βρίζει, και η κρατική Δικαιοσύνη θα έπρεπε να βάλει και περισσότερους κλέφτες στην φυλακή. Όμως ο ρόλος της Εκκλησίας είναι να προσφέρει εντεύξεις όπως ο Δανιήλ, που ταυτίστηκε με τις αμαρτίες του λαού του που οδήγησαν στην αιχμαλωσία της Βαβυλώνας 70 χρόνια νωρίτερα:
Και έστρεψα το πρόσωπό μου στον Κύριο τον Θεό, για να κάνω προσευχή και δεήσεις με νηστεία, και σάκο, και στάχτη· 4 και δεήθηκα στον Κύριο τον Θεό μου, και εξομολογήθηκα, και είπα: Ω, Κύριε, ο μεγάλος και φοβερός Θεός, που φυλάττει τη διαθήκη και το έλεος σ’ εκείνους που τον αγαπούν, και τηρούν τις εντολές του! 5 Αμαρτήσαμε, και ανομήσαμε, και ασεβήσαμε, και αποστατήσαμε, και ξεκλίναμε από τις εντολές σου, και από τις κρίσεις σου. (ΔΑΝ 9:3)
Η φράση «να κάνω προσευχή και δεήσεις» αν είχε αποδοθεί σωστά σύμφωνα με τις αρχικές Εβραϊκές λέξεις θα μπορούσε να μεταφραστεί με βάση την ορολογία της Καινής Διαθήκης στα ελληνικά: «να προσφέρω έντευξη κάνοντας δέηση για χάρη».
Η λέξη «προσευχή» της ελληνικής μετάφρασης είναι η Εβραϊκή λέξη που έχει σαν ρίζα την λέξη «palal» (Strong’s H8615 από την ρίζα του H6419) που μεταφράζεται στα αγγλικά interpose, intervene, mediate – στα ελληνικά: διαμεσολάβηση. Δηλαδή μιλάμε καθαρά για έντευξη.
Η δε λέξη «δεήσεις» είναι η Εβραϊκή (Strong’s) H8469 από τη ρίζα του (Strong’s) H2603 που μεταφράζεται στα ελληνικά σαν την ευρύτερη έννοια του δείχνω εύνοια, χάρη, έλεος.
Ώστε η ελληνική απόδοση «να κάνω προσευχή και δεήσεις» είναι άστοχη και δεν εκφράζει αυτό που έκανε ο Δανιήλ ο οποίος «προσέφερε εντεύξεις κάνοντας δέηση για εύνοια και χάρη».
Ο Δανιήλ ταυτίστηκε ιερατικά με τον λαό του και τους άρχοντες του λαού του, και μάλιστα περασμένων γενεών – αυτών που αμάρτησαν πριν από την αιχμαλωσία στην Βαβυλώνα. Όταν παρουσιάστηκε ενώπιον του Θεού εκ μέρους του λαού του, δεν κατηγόρησε τους προγόνους του, αλλά ταυτίστηκε (ιερατικά) μαζί τους και έθεσε τον εαυτό του στην ίδια θέση μαζί τους, εξομολογούμενος αμαρτίες τις οποίες ο ίδιος δεν είχε διαπράξει (δεν ήταν καν γεννημένος).
ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΕΝΤΕΥΞΗΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΝΕΕΜΙΑ
Ολόκληρο το κεφάλαιο 9 του Νεεμία περιγράφει τις εντεύξεις που πρόσφερε ο λαός Ισραήλ ενώπιον του Θεού, για τις αμαρτίες των προγόνων τους με τις οποίες ταυτίστηκαν οι ίδιοι. Από την μια εξομολογήθηκαν τις αμαρτίες και παραβάσεις προηγούμενων γενεών, από την άλλη είπαν στο εδάφιο 33 «εμείς όμως ασεβήσαμε». Αυτή είναι η ιερατική ταύτιση, δηλαδή έντευξη.
Και την 24η ημέρα αυτού τού μήνα οι γιοι Ισραήλ συγκεντρώθηκαν με νηστεία, και με σάκους, και με χώμα επάνω τους. …αφού στάθηκαν όρθιοι, εξομολογήθηκαν τις αμαρτίες τους, και τις ανομίες των πατέρων τους … (ΝΕΕΜ 9:1)
33 Είσαι, βέβαια, δίκαιος σε όλα όσα ήρθαν επάνω μας· επειδή, εσύ μεν έκανες αλήθεια, εμείς όμως ασεβήσαμε. 34 Και οι βασιλιάδες μας, οι άρχοντές μας, οι ιερείς μας, και οι πατέρες μας, δεν φύλαξαν τον νόμο σου, και δεν έδωσαν προσοχή στις εντολές σου, …
36 Δες, δούλοι είμαστε αυτή την ημέρα· μέσα στη γη, που έδωσες στους πατέρες μας, για να τρώνε τον καρπό της και τα αγαθά της, δες, δούλοι είμαστε επάνω σ’ αυτή· 37 κι αυτή δίνει μεγάλη αφθονία στους βασιλιάδες, που επέβαλες επάνω μας εξαιτίας των αμαρτιών μας· και κατεξουσιάζουν επάνω στα σώματά μας, κι επάνω στα κτήνη μας, σύμφωνα με την αρέσκειά τους· και είμαστε σε μεγάλη θλίψη.
Αυτό το κεφάλαιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το έθνος μας, καθώς τα λόγια στα εδάφια 36-37 θα μπορούσαμε να τα πούμε εμείς σαν σύγχρονοι Έλληνες που υποφέρουμε τις συνέπειες των αμαρτιών των κυβερνήσεων μας.
Η ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΤΑΥΤΙΣΗ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΤΕΥΞΗ
Για να προσφέρω έντευξη υπέρ κάποιου άλλου, είναι προϋπόθεση να έχω πρώτα ταυτιστεί μαζί του/της. Κάποιοι πιστοί ζητούν μεν συγχώρεση εκ μέρους κάποιου άλλου, αλλά κατ΄αρχήν έχουν κατηγορία και καταδίκη εναντίον του, μέσα στην καρδιά τους, ενώπιον του Θεού. Η στάση της καρδιάς μετρά περισσότερο από τα λόγια, με αποτέλεσμα ο ίδιος που προσεύχεται για συγχώρεση να είναι ο ίδιος ο χειρότερος αντίδικος και κατήγορος του ενόχου.
Παραδείγματος χάριν, αν θεωρώ ότι ο/η σύζυγος μου είναι λάθος, και δήθεν ζητώ συγχώρεση αλλά την ζητώ επειδή εγώ ήδη τον/την έχω καταδικάσει στην καρδιά μου, τότε εγώ είμαι ο κατήγορος του/της («σατανάς» μεταφράζεται «κατήγορος» στα ελληνικά).
Η πραγματική έντευξη υπέρ του/της συζύγου μου είναι ως εξής: «εγώ φταίω Κύριε, είναι δικό μου το λάθος, συγχώρεσε με που αποτύχαμε σαν ζευγάρι να αγαπούμε αλλήλους όπως Εσύ μας αγάπησες».
«Ώστε δεν ζητώ συγχώρεση επειδή ο/η σύζυγος μου είναι λάθος, αλλά επειδή εγώ εξομολογούμαι στον Θεό ότι είναι δικό μου το σφάλμα» (ακόμη κι όταν είμαι αντικειμενικά αθώος/α). Όπως είπε η Αβιγαία εκ μέρους του Νάβαλ: «Επάνω μου, επάνω μου, κύριέ μου … Συγχώρεσε, παρακαλώ, το αμάρτημα της δούλης σου…»
